Hoewel iedereen in bepaalde situaties tijdelijk een droge mond kan ervaren, zijn er specifieke groepen die hier bovengemiddeld vaak last van hebben:

• Patiënten met bepaalde ziektes: bijvoorbeeld de ziekte van Sjögren, diabetes mellitus, de ziekte van Parkinson, reumatoïde artritis, immunoglobuline G4 gerelateerde ziekte (IgG4-RD), lupus, HIV, hepatitis-C, leverziekten, cystische fibrose, multipele sclerose, sarcoïdose en long covid.
• Mensen die medicijnen gebruiken: meer dan 400 medicijnen hebben een droge mond als bijwerking. Dit omvat veelgebruikte medicatie, zoals antidepressiva (SSRI's en tricyclische antidepressiva), antihypertensiva, diuretica en opioïden. Deze medicijnen beïnvloeden de speekselklieren door hun werking op het autonome zenuwstelsel. Dit speelt vooral een rol bij de oudere patiënt. Aangezien de geneesmiddelen de speekselklieren zelf niet beschadigen, is het xerogene effect van deze geneesmiddelen meestal reversibel. De speekselsecretie normaliseert zich gewoonlijk binnen een paar maanden na beëindiging van het gebruik. Chronisch gebruik (langer dan drie maanden) van vijf of meer geneesmiddelen per dag wordt polyfarmacie genoemd. Polyfarmacie leidt, ongeacht de soorten geneesmiddelen die worden gebruikt, vrijwel altijd tot zowel hyposialie als xerostomie.
• Patiënten die radiotherapie of chemotherapie ondergaan: bestraling in het hoofd-halsgebied beschadigt de speekselklieren, wat leidt tot een verminderde speekselproductie. Chemotherapie heeft vaak tijdelijk droge mond klachten tot gevolg maar soms zijn deze klachten ook blijvend.
• Mensen met een hoge mate van stress of angst: chronische stress, depressiviteit en burn out beïnvloedt het functioneren van de speekselklieren en kan bijdragen aan een droge mond.
• Rokers en alcoholgebruikers: deze gewoonten hebben een uitdrogend effect op het mondslijmvlies en speekselproductie.

Ook hormonale veranderingen, dehydratatie, mondademhaling, speekselklieraandoeningen, speekselstenen kunnen leiden tot symptomen van een droge mond.

Gevolgen van een droge mond

Speeksel speelt een cruciale rol in het handhaven van een gezonde mondholte. Het merendeel van de patiënten met een tekort aan speeksel ondervindt chronische monddroogte, waardoor processen als eten, slikken en praten niet meer vanzelf verlopen. Verder ervaren patiënten vaak klachten als pijn in de mond, een droge keel, smaakverlies en slapeloosheid. Bovendien gaat het wegvallen van speeksel ten koste van de natuurlijke afweer in de mond, waardoor het risico van verschillende aandoeningen aanzienlijk toeneemt, zoals schimmelinfecties. Candida albicans profiteert van een droge mond, wat leidt tot candidiasis.

Vooral het ontstaan van een snel voortschrijdend cariësproces is een opvallend probleem. Door de afgenomen speekselvloed en de veranderde speekselsamenstelling treedt er een microbiologische ‘shift’ op. Daarnaast zal de bescherming tegen cariogene bacteriën afnemen door veranderingen in de pH, buffercapaciteit en functioneren van bepaalde eiwitten. Verder neemt de natuurlijke reiniging van de mond door de speekselvloed (oral clearance) af.  Behalve voor cariës zijn patiënten met een speekselklierdisfunctie ook bovengemiddeld vatbaar voor tanderosie. Tanderosie wordt voornamelijk aangetroffen bij patiënten met een droge mond die hun speekselsecretie stimuleren met zuurprikkels. Indien patiënten zure dranken gaan gebruiken om het gevoel van een droge mond tegen te gaan, hebben zij een grote kans op het ontstaan van tanderosie.

Kortom, speeksel is van cruciaal belang voor de kwaliteit van leven en voor de gezondheid van de mond in het bijzonder.

Behandelopties voor het gevoel van een droge mond

Effectieve behandelstrategieën richten zich op het stimuleren van de speekselproductie en het verlichten van de symptomen. De behandeling loopt uiteen van kauw- en smaakstimulatie tot sialendoscopie.

Kauw- en smaakstimulatie

Mechanische stimulatie van de speekselklieren door middel van kauwen kan de speekselproductie bevorderen. Suikervrije kauwgom en harde suikervrije snoepjes activeren de speekselklieren via reflexmatige prikkeling. Smaakstimulatie, met name door bepaalde voedingsmiddelen zoals citroen of gember, kan eveneens een speekselstimulerend effect hebben. Echter, hierbij moet worden opgepast voor het ontstaan van tanderosie.

Speekselsubstituten en spoelmiddelen

Bij patiënten met ernstige xerostomie kunnen speekselsubstituten een ondersteunende rol spelen. Deze producten bevatten bevochtigende bestanddelen en vormen een beschermende laag over de orale mucosa. Daarnaast kunnen spoelmiddelen bijdragen aan de hydratatie en bescherming van het mondslijmvlies.

Mondsprays

Hydraterende mondsprays bieden snelle, tijdelijke verlichting en kunnen gedurende de dag naar behoefte worden toegepast. De sprays zorgen voor smaakstimulatie van de speekselklieren.

Farmacologische interventie: pilocarpine

Voor patiënten met ernstige droge mond klachten kan pilocarpine worden overwogen. Een voorwaarde is dat de speekselklieren nog wel speeksel moeten kunnen maken. Dit parasympathicomimetische middel stimuleert de speekselklieren via muscarinereceptoren. Het is echter niet geschikt voor iedereen aangezien pilocarpine bijwerkingen, zoals hoofdpijn, overmatig zweten en gastro-intestinale klachten kan veroorzaken.

Elektrostimulatie met SaliPen

Een innovatieve behandelmethode voor een droge mond is elektrostimulatie met SaliPen. Door middel van laagfrequente elektrische stimulatie van de speekselklieren kan de natuurlijke speekselproductie worden geoptimaliseerd. Dit kan met name effectief zijn bij patiënten met residuele klierfunctie en die weinig baat hebben bij andere methoden.

Sialendoscopie

Sialendoscopie is een endoscopische procedure die wordt gebruikt om de speekselklieren te onderzoeken, schoon te maken en eventuele verstoppingen te verwijderen. Dit kan nuttig zijn voor patiënten bij wie een verminderde speekselproductie wordt veroorzaakt door geblokkeerde en/of ontstoken speekselklieren. Het wordt met name bij patiënten met de ziekte van Sjögren toegepast. Ook kunnen speekselstenen verwijderd worden met deze techniek. Na behandeling neemt de speekselvloed vaak toe.

Door het grote aantal mensen met droge mond klachten staan de ontwikkelingen op dit gebied niet stil en komen er regelmatig nieuwe producten beschikbaar om het gevoel van een droge mond te verlichten.

Conclusie

Een droge mond is een veelvoorkomend probleem in Nederland en kan leiden tot ernstige mondgezondheidsproblemen. Mondhygiënisten en tandartsen spelen een cruciale rol bij het identificeren van xerostomie en het adviseren van patiënten over effectieve strategieën om de symptomen te verlichten. Door de juiste preventieve en symptomatische maatregelen toe te passen, kan de impact van een droge mond aanzienlijk worden verminderd, wat bijdraagt aan een betere mondgezondheid en kwaliteit van leven voor de patiënt.

Binnenkort start een reeks lezingen met de titel ‘Xerostomie – Herkennen en Adviseren’. Deze lezingen worden georganiseerd door TePe en daar leer je van Derk-Jan Jager hoe je erachter komt óf en in welke mate jouw patiënt een droge mond heeft en hoe je zelf een “speekselonderzoek” kan uitvoeren. Daarnaast worden nieuwe behandelingen en producten besproken waarmee je de patiënt kan helpen de klachten te doen afnemen en het gebit zo optimaal als mogelijk te beschermen. Na deze lezing ben je voorbereid om een steeds vaker voorkomend probleem bij jouw patiënten te kunnen behandelen.